Ikona, czyli co?
Ikona to słowo pochodzące od greckiego terminu eikon oznaczającego obraz, wizerunek. Jest to obraz sakralny, którego treść jest zgodna z nauką i tradycją Kościoła, wykonany w stylu i technice właściwym tego rodzaju obrazom.
Sposób przedstawienia na nim świętych postaci ukształtował się w Bizancjum na styku kultury chrześcijańskiej i helleńskiej. Ikony powstały przed podziałem chrześcijaństwa, jednakże najpełniej przetrwały w Kościele Wschodnim.
Najstarsze zachowane ikony pochodzą z V wieku i znajdują się w Klasztorze św. Katarzyny na Synaju.
Kanon
Cechą charakterystyczną ikony jest wierność kanonowi. Kanon to zbiór zasad dotyczących wykonania ikony obejmujących zarówno technologię jak i określających zasady kompozycji (sposoby przedstawiania postaci, rysunek, symbolikę, kolorystykę). Wbrew pozorom kanon nie ogranicza wolności twórcy, a jedynie pomaga mu w przekazaniu prawd wiary, nie pozwalając na popełnienie błędu przez zbyt subiektywne ujęcie tematu. Przed stosującym się do kanonu malarzem ikon nadal stoi zadanie poszukiwania najlepszych dla danego dzieła rozwiązań artystycznych.
Symbolika
Ikona posiada bogatą symbolikę. Głębokie odniesienia pojawiają się już na etapie przygotowywania deski. W niektórych podobraziach występuje wyżłobione wgłębienie (tzw. kowczeg) . Słowo to oznacza arkę. W tej części znajduje się świety wizerunek. Przynosi to na myśl Arkę Przymierza, w której Izraelici przechowywali to, co dla nich najświętsze.
W warstwie malarskiej symboliczne są m.in. gesty, pozy, elementy architektury.
Na ikonie brak typowej dla malarstwa zachodniego perspektywy. Stosowana jest tzw. perspektywa odwrócona – to, co jest dalej może być większe niż to, co znajduje się bliżej. Przedstawiony przedmiot sprawia wrażenie, jakby był oglądany z kilku punktów na raz (widoczne są krawędzie, które patrząc z jednego punktu nie powinny być widoczne). Charakterystyczna dla ikony jest także achronologia – na jednym obrazie przedstawione bywają wydarzenia, które miały miejsce w różnym czasie. Symboliczne znaczenie mają także kolory. Na szczególną uwagę zasługuje tu złoto, które w tym wypadku nie jest kolorem ale stanowi metaforę światła, blasku świętości i Bożej chwały.
Wszystkie te zabiegi maja na celu podkreślenie, że ikona nie jest obrazem realistycznym, że jej zadanie to za pomocą materialnych środków wprowadzić stojącego przed nią człowieka w rzeczywistość ponadzmysłową, w przebóstwiony świat Ducha.
Kult ikony
Ikony od wieków otaczane są kultem. Jednakże cześć oddawana ikonie nie dotyczy jej samej (tzn. deski, farb), ale odnosi się do postaci, które są na niej przedstawione. Ikona jest miejscem uobecnienia Archetypu i z tego względu staje się przedmiotem kultu.
Podstawy kultu ikon wypracowane zostały jeszcze przed podziałem chrześcijaństwa na wschodnie i zachodnie. Sformułowali je Ojcowie Kościoła oraz sobory -VII sobór powszechny w Nicei (787) oraz Sobór w Konstantynopolu (843).
Liczne ikony znajdują się w prawosławnych i greckokatolickich cerkwiach gdyż ich kult jest ważnym elementem liturgii bizantyjskiej. Ale otaczane czcią ikony spotykamy także w polskich kościołach rzymskokatolickich jak chociażby wizerunki Matki Boskiej Częstochowskiej czy Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Wiele ikon jest celem pielgrzymek, gdyż uznawane są za cudotwórcze oraz będące źródłem licznych łask.
Ikony stanowią także obiekty prywatnego kultu domowego. Towarzyszą człowiekowi w ważnych momentach życia takich jak C, pomagają w modlitwie. Uważa się, że ich obecność przynosi domownikom pomyślność, Boże błogosławieństwo i opiekę.
Na chrześcijańskim wschodze, a obecnie coraz częściej także w Polsce, ikony darowuje się jako prezent przy ważnych okazjach, takich, jak chrzest, pierwsza komunia święta, ślub, jubileusz, podziękowanie. Jest to piękny podarunek, który zostaje z obdarowanym na wiele, wiele lat.
Technika
Ikony wykonuję tradycyjnymi technikami wywodzącymi się jeszcze z Bizancjum. Na starannie przygotowaną deskę z drzewa liściastego (najczęściej lipową) naklejam płótno. Deskę pokrywam wieloma warstwami gruntu zrobionego wcześniej z mieszaniny szlachetnych rodzajów kredy i naturalnego. Następnie wykonuję szkic. Na miejsca przeznaczone do złocenia nanoszę pozłotę. Do malowania używam tempery jajecznej. Jest to stara technika malarska polegająca na mieszaniu pigmentów z żółtkiem jaja. Używane przeze mnie barwniki to przeważnie sproszkowane ziemie i minerały. Tak sporządzone farby są wyjątkowo trwałe. Następnie całość malowidła pokrywam ciemniejszymi, niż zamierzony efekt końcowy, podmalówkami. Te kolory stopniowo rozjaśniam przez nanoszenie wielu półprzeźroczystych, laserunkowych warstw. Ostatnie pociągnięcia pędzla stanowią bliki – najjaśniejsze punkty obrazujące światło bijące z wnętrza postaci, blaski Bożych energii. Taki sposób malowania będący wychodzeniem od ciemności do jasności ma też wymiar symboliczny. W warstwie artystycznej zaś pozwala na uzyskanie świetlistości i łagodnego przenikania się barw. Tak wykonaną ikonę poddaję pracom wykończeniowym. Szczególne znaczenie ma tu wykonanie napisów końcowych. Do zabezpieczenia całości używam medium jajecznego oraz werniksów.